Onze neoliberale samenleving maakt jongeren doodongelukkig
Schokkende percentages van onze scholieren en studenten gaan gebukt onder prestatiedruk, eenzaamheid, uitputting, stress, burn-outs en depressiviteit. Ilja Leonard Pfeijffer denkt dat dit komt door ons neoliberale, competitieve samenlevingsmodel, waarin een winnaarsmentaliteit hoger wordt gewaardeerd dan plezier in het spel en waarin ambitie belangrijker wordt geacht dan dagdromen.
Je hoeft niet lang te zoeken om alarmerende rapporten en statistieken te vinden over de mentale gesteldheid van de Nederlandse jeugd. Schokkende percentages van onze scholieren en studenten gaan gebukt onder prestatiedruk, eenzaamheid, uitputting, stress, burn-outs en depressiviteit. Eén op de zes jongeren loopt rond met suïcidale gedachten. De problematiek is inmiddels door zoveel onderzoeken aan het licht gebracht en bevestigd dat zij niet meer valt te negeren, zelfs niet door zelfingenomen boomers die de Koude Oorlog nog hebben meegemaakt en vinden dat de jeugd van tegenwoordig, in plaats van te zeuren, maar vroeger geboren had moeten worden.
De schuld werd haastig bij de coronacrisis neergelegd, die jongeren van twee cruciale jaren in hun ontwikkeling hadden beroofd, maar inmiddels zijn de onderzoekers, wetenschappers en deskundigen het erover eens dat de pandemie en de lockdowns hooguit een katalyserende rol hebben gespeeld en problemen zichtbaar hebben gemaakt die een andere en diepere oorzaak hebben. De oorzaak ligt voor een deel bij de ouders, die te veel van hun kinderen verwachten, en voor een deel bij de kinderen, die te veel van zichzelf verwachten. De oorzaak van deze oorzaak ligt bij de maatschappij, die van ouders en kinderen verwacht dat zij te veel verwachten.
Abboneer op een lidmaadschap
Flinke korting op een digitaal jaarabonnement
Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)
Kies een abonnementWe hebben de afgelopen decennia een samenleving gecreëerd, die we neoliberaal zouden kunnen noemen, waarin alles draait om succes. Dit succes wordt bij voorkeur gekwantificeerd in de vorm van een maandinkomen en dient ten koste van anderen te worden behaald, want zo is het spel ontworpen: competitie en concurrentie zijn de motoren van de economie en daarmee van de samenleving. We zijn geïndoctrineerd met de gedachte dat succes een keuze is, zoals de cup-a-soup-reclame van enkele jaren geleden zei. De keerzijde van dit idee is dat er geen excuus kan zijn voor falen. Wanneer je gelooft dat je eigen leven volledig maakbaar is en dat de verwezenlijking van je ambities uitsluitend afhangt van je eigen inzet en vechtlust, is de bittere consequentie dat je tevens gedwongen bent te geloven dat alle tegenvallers je eigen schuld zijn.
Dit agonistische samenlevingsmodel is neergeregend op onze jeugd. Zij hebben geen vriendjes en vriendinnetjes meer, maar een ‘peer-group’, met wie zij in voortdurende competitie zijn en van wie zij zich moeten onderscheiden. Ouders nemen een tweede hypotheek op hun huis om bijlessen te kunnen betalen voor hun kinderen, die ten koste van alles dienen voor te sorteren op een glansrijke en vooral lucratieve maatschappelijke carrière. Zij doen dat uit liefde voor hun kinderen, zeggen ze, en ik geloof hen, in die zin dat ik geloof dat zij dat zelf werkelijk geloven.
We zijn geïndoctrineerd met de gedachte dat succes een keuze is, zoals de cup-a-soup-reclame van enkele jaren geleden zei. De keerzijde van dit idee is dat er geen excuus kan zijn voor falen
De magische spiegel van de koningin in het land van Sneeuwwitje is tegenwoordig in een handzaam formaat voor iedereen beschikbaar in de vorm van een smartphone vol sociale profielen, waarmee ieder kind op iedere minuut van de dag zijn of haar eigen tekortkomingen kan controleren ten opzichte van de mooisten van het land.
‘There is something rotten in the state of Denmark,’ zou je bijna verzuchten, als het niet om Nederland ging in plaats van Denemarken, al ben ik er zeker van dat dezelfde problemen daar ook spelen. Ik zou zelfs de these durven te poneren dat alle landen die zich hebben laten besmetten door het neoliberale, Angelsaksische, competitieve samenlevingsmodel, waarin een winnaarsmentaliteit hoger wordt gewaardeerd dan plezier in het spel, waarin ambitie belangrijker wordt geacht dan dagdromen, waarin egoïsme wordt beschouwd als een voorwaarde voor een succesvol leven en waarin altruïsme gezien wordt als een zwakte, ongelukkige kinderen hebben.
Italië is misschien een beetje anders. Stella heeft mij verteld dat zij vroeger op school een keer straf kreeg van de juf omdat zij haar buurjongetje in de klas tijdens een proefwerk niet bij haar had laten afkijken. Hij was zwak in de desbetreffende materie en als Stella hem niet liet spieken, zou hij zijn proefwerk niet halen. Ik was diep verontwaardigd toen Stella dit mij voor de eerste keer vertelde, want ook ik ben een zoon van het competitieve Noord-Europese individualisme, maar inmiddels begin ik te begrijpen dat Stella’s juf van destijds haar een les had geleerd die wij vaker ter harte zouden moeten nemen.
PS: Toen ik deze column aan Stella liet lezen, werd zij boos over de laatste alinea, want zo was het niet gegaan. Ik had haar verhaal moedwillig verdraaid en nu had ik de schijn gewekt dat zij ooit een keer had geweigerd dat iemand bij haar afkeek, terwijl ze dat nooit zou doen. Ik was de egoïst die nooit bij zichzelf zou laten afkijken, niet zij. Zij heeft zelfs een keer behulpzaam en genereus bij zich laten afkijken tijdens een concours door een concurrent voor dezelfde baan waarvoor zij aan het concours deelnam en dat wist ik heel goed. Stella’s oprechte verontwaardiging over mijn verdraaiing van de werkelijkheid is illustratief voor het verschil in mentaliteit en bewijst het punt dat ik wilde maken.
PPS: De ware versie van het verhaal is dat de juf op school had gezegd dat zij naast een slimme jongen moest gaan zitten om bij hem af te kijken, omdat zij anders haar proefwerk niet zou halen, maar ik kon het niet over mijn hart verkrijgen om haar als de zwakke leerling af te schilderen. Mijn terughoudendheid en haar gebrek aan gêne over deze feiten is wederom illustratief voor het cultuurverschil dat ik wenste aan te stippen en bewijst mijn punt opnieuw.
