De Oranjes zijn niet ‘gewoon’ en horen zich dus ook niet zo te gedragen
De koning en zijn familieleden behoren zich in het openbaar waardig te gedragen, stelt Kemal Rijken. Anders werkt de monarchie op termijn niet. Prinsjesdag is een voorbeeld van hoe het wél moet. Hossen, schreeuwen en met open mond kauwgom kauwen, zoals op de Olympische Spelen in Parijs, is voor de bestendigheid van de monarchie uit den boze.
‘Het is verleidelijk om bij de start van dit parlementaire jaar terug te blikken op een sportzomer die nog eens heeft aangetoond waartoe ons land in staat is. Voor al die miljoenen sportliefhebbers in Nederland – waaronder ook mijn eigen familie – viel er veel te genieten. En er was veel om trots op te zijn,’ aldus koning Willem-Alexander tijdens de troonrede in de Koninklijke Schouwburg van Den Haag, op dinsdag.
Het staatshoofd stond stil bij de successen van Parijs. ‘Op de Olympische en paralympische medaillespiegel bereikte ons land deze zomer een zesde en zelfs een vierde plaats. Dat is veelzeggend.’ Wat ook veelzeggend is, is het grote contrast tussen de Oranjes op Prinsjesdag en de Olympische Spelen. Waar de koning en zijn familieleden bij de opening van het parlementaire jaar statig gekleed waren en zich plechtig gedroegen, was dat in Parijs anders.
Abboneer op een lidmaadschap
Flinke korting op een digitaal jaarabonnement
Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)
Kies een abonnementHossend, schreeuwend en in burgerkleding zagen we Willem-Alexander langs de kant of op tribunes. De sporters werden door hem omhelsd of getroost als vrienden. We zagen dit gedrag voor het eerst toen hij als kroonprins op de Olympische Spelen van Atlanta (1996) door het cordon brak om zich op de gouden hockeymeisjes te storten. Anno 2024 doen zijn kinderen mee. Prinses Amalia leefde met hart en ziel mee bij de gewonnen finale van 3×3 basketbal en haar zus Alexia viel op door in het publiek met open mond kauwgom te kauwen.
Een van de stelregels van de moderne monarchie is dat distantie nodig is om de magie, mystiek en sacraliteit van het instituut in stand te houden. Zonder dat verdwijnt immers de functie ervan, stelde de Britse denker Walter Bagehot, die midden negentiende eeuw een veelgenoemd essay schreef over de monarchie. Het instituut van weleer bestaat nog steeds. Het is meegegaan met de tijd, maar de tradities en waardigheid blijven, zeker op momenten als Prinsjesdag.
Er kan echter verwarring ontstaan over de rol van de koning en zijn familieleden als ze zich te veel als gewone burgers gedragen. Veel jongeren weten niet waar de monarchie voor staat en hebben minder op met het systeem. Dat laatste blijkt uit onderzoek van Bureau Ipsos in opdracht van de NOS. De peiling toont ook aan dat de monarchie op lang niet zoveel steun kan rekenen als voor de coronacrisis. Voor 2020 lag die op rond de 70 procent en sindsdien schommelt die rond de 55 procent. De tevredenheid over de koning blijft eveneens op het niveau 44 procent steken. Herstel wordt voorlopig niet verwacht.
Een van de stelregels van de moderne monarchie is dat distantie nodig is om de magie, mystiek en sacraliteit van het instituut in stand te houden.
In andere Europese hoven wordt vaak met verbazing naar Nederland gekeken, zo merkte ik tijdens het onderzoek voor mijn boek Monarchie. Neem de Belgische koninklijke familie, die zich houdt aan de kaders van Bagehot. Deze zomer waren de vier koningskinderen in Parijs, maar in tegenstelling tot hun Nederlandse generatiegenoten ondersteunden ze de Belgische sporters met meer distantie. Ze deden het alleen al door er te zijn en dat wordt door velen in België gewaardeerd.
Ook Scandinavische koningshuisleden waren in Frankrijk aanwezig. Voor de Deense koning Frederik X was het een soort thuiswedstrijd, want zijn vader was een Franse graaf en zijn tweede taal is dan ook het Frans. Met zijn vrouw Mary gedroeg hij zich beheerst. In tegenstelling tot de Oranjes droegen ze altijd de officiële kleding van hun equipe. Zij sprongen nergens uit de band, hielden zich aan de waarden van Bagehot en bewezen zo dat protocol en aanmoedigen hand-in-hand kunnen gaan.
Ook weten de Deense koningshuisleden dat ze 24 uur per dag koningshuislid zijn. In het publiek, privé of niet, gedragen ze zich daar dan ook naar. En ze hebben begrepen dat beeldvorming in de huidige monarchie van groot belang is. Hun monarchie verliest mede daarom minder draagvlak onder het publiek. Onder de Denen groeit de steun voor de monarchie juist. In 2015 was 67 procent voor het systeem, in 2023 lag dat op 78 procent, aldus onderzoek van peilbureau Megafon.
Hoewel het ‘verleidelijk’ is om je te gedragen als ‘normale’ Oranjesupporter, zou de koning er daarom goed aan doen eens te kijken naar zijn collega’s in België en Denemarken.
Kemal Rijken is auteur van het boek ‘Monarchie, koningshuizen in Europa vanaf 1940, geschiedenis, uitdagingen en overlevingskansen’.
