Oog in oog met Eichmann

In 1961 doet Harry Mulisch vanuit Jeruzalem verslag van het proces tegen de oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann. Joop van Tijn spreekt met Mulisch en ziet het boek De zaak 40/61 ontstaan. 

Gepubliceerd op: 23/07 | 2007 Geplaatst in de volgende categorieën:

• archief

door Joop van Tijn

• E-mail
• Twitter
• Facebook
• LinkedIn

Al wekenlang vormen de verslagen van het proces tegen de Duitse oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann over de hele wereld frontpaginanieuws. En dat terwijl er sinds het begin van het proces op 11 april sensationele gebeurtenissen plaatsvonden: Joeri Gagarin maakte de eerste vlucht door de ruimte, in Cuba ontsproot de kiem van de burgeroorlog, over de hoofden van de Laotianen vochten Oost en West hun strijd en in Algiers brak een opstand uit, die het bestaan van Europa bedreigde. Het publiek bleef ademloos geboeid. Niet uit ongezonde sensatiezucht, die bevredigd zou kunnen worden door de getuigenverklaringen over de bestiale wreedheden in de concentratiekampen. Ook niet om het bevrijdend gevoel van ‘eindelijk gerechtigheid’. Het is getroffen door de confrontatie met de mens Eichmann, die niet naar zedelijke normen, maar naar toevallige omstandigheden handelde. Voor de feiten waren die elfde april meer dan vierhonderd verslaggevers uit de hele wereld naar het Beit Ha’am (Gemeenschapshuis) in Jeruzalem gestroomd. Veel bladen achtten het nuttig de procesgang te laten becommentariëren door Harry Mulisch. Hij ging niet om te schrijven over de vroegere Eichmann: die man is nu verdwenen.

“Waar we ons nu mee hebben bezig gehouden is, wat voor vent daar in dat hokje zit en in wat voor omstandigheden hij op dit moment verkeert. Ik heb op de een of andere manier contact met deze man en met dit proces, dat blijkt uit mijn betrokkenheid op Eichmann, waaruit ik de oude zou willen destilleren, om te weten wat er heeft plaatsgevonden. Ik loop al tien jaar rond met het idee voor een roman, waarin ik het individuele schuldbesef van een oorlogsmisdadiger wil verbeelden. Ik wil die man als het ware van zijn collectieve schuld losweken om hem in zijn eigen raampje te zetten. Het duurt nog wel een anderhalf jaar voordat ik dat boek af heb,” zegt hij, en dan heeft men het gevoel dat het proces hem te stade is gekomen.