Memes en gimmicks castreren het politieke debat
De gimmickpolitiek viert hoogtijdagen. Je kon je kont niet keren afgelopen week of er is een blauw harig monster dat verliefd naar een vaasje kijkt, of je een hele goede morgen wenst. En hoewel visuele retoriek in de kamer van alle tijden is, beperkt het zich niet meer tot een opmerkelijk incident of campagnemateriaal. We mogen tegenwoordig het hele jaar door verzetsspray, lavendelzakjes, naaktfoto’s en eikeltjespyjama’s incasseren.
Op 17 december schreef Mark Rutte een brief aan alle Nederlanders. Hij noemde daarin Nederland een broos, breekbaar bezit. Hij vergeleek onze natie met een ‘vaasje’ dat we met 17 Nederlanders vasthouden. Een beeldspraak die even vergezocht als ridicuul was, maar zó specifiek dat het geen toeval kon zijn.
Toen iedereen een paar weken later klaar was met dat vaasje genadeloos belachelijk te maken, kwam ineens de VVD-merchandise tevoorschijn. Vaasjes. Delfts-blauwe minivaasjes. ‘Get yourself a man that looks at you the way Klaas looks at his vaasje’, luidde de officiële valentijnsboodschap van de VVD dan ook deze week.
Dezelfde week verspreidde het Ministerie van Buitenlandse Zaken een foto van minister Stef Blok en een persoon die in een harig blauw muppetpak languit op zijn bureau ligt. Dit was niet om uit de kast te komen als Furry, maar om Nederlandse ondernemers die zaken doen met Groot-Brittannië aan te herinneren dat de Brexit mogelijkerwijs wel eens invloed zou kunnen hebben op hun business.
U mag dit blauwe Brexitmonster infantiliserend of absurd vinden, reclamemannen noemen het gewéldig. Ondernemers op de hoogte brengen van de gevolgen van een no-deal Brexit, kan immers alleen door het op een ongewone manier te doen. Iets wat eruit springt.
Maar is het zo ongewoon om serieuze politieke boodschappen te communiceren in Teletubbietaal? Toegegeven, meestal beperken de fratsen zich tot de campagneperiode. Maar als u de mascotte ‘Harm Alarm’ was vergeten, inclusief alle gênante fotomomenten met ministers Ivo Opstelten en Ard van der Steur, geen zorgen: het internet is voor eeuwig.
We hadden de stekkerdoos van Jolande Sap en Matt Herben die een clownsneus opzette om een punt te maken tijdens het ‘satiredebat’. We hadden Baudet in een legervestje. We hadden Alexander Pechtold die een gigantische stapel rapporten meedroeg naar de interruptiemicrofoon, en vervolgens aanbood om er een nietje doorheen te halen, toen zijn opponent vroeg om nóg een rapport dat meer samenhang zou moeten creëren.
Gimmickpolitiek kan een politicus maken of breken. Pechtold won er ‘politicus van het jaar’ mee. Jolande Sap’s carrière is er nooit meer van hersteld.
De hoeveelheid plaatsvervangende schaamte die een gimmick oproept speelt mee, maar is niet doorslaggevend. Hilbrand Nawijn kon prima nog aan de slag als gemeenteraadslid na zijn poging tot ‘jumpstylen’. En noch Piet Hein Donner noch Jan Peter Balkenende is ten val gebracht door hun poging tot ‘rapbattles’ of skateboarden. Hoewel de uitglijder die Balkenende maakte naast de jeugdige skaters op wie hij indruk probeerde te maken het eerste resultaat is wanneer je een GIFje van hem opzoekt. Het verschil is of iemand zelf ‘in on the joke is’ of niet. Of we hen uitlachen, of toelachen. En natuurlijk wie we het vergeven dat ze een sukkel zijn en wie niet.
De afgelopen tijd vallen politici over zichzelf heen voor een goede gimmick. En nu de VVD er met hun vaasje eindelijk in geslaagd is, gaat hij op repeat. Het CDA probeert met hun ‘goedemorgen’ campagne hetzelfde te bereiken. Het doel is duidelijk, alles voor een goede meme; een internetgrapje voor iedereen die de verwijzing begrijpt, en waar oneindig mee gevarieerd wordt tot het zich online verspreidt als een vervelende huidaandoening.
Het irritante van de meme-ificatie van het publieke debat, is dat het de politiek uit de symboolpolitiek haalt. Die blauwe muppet is nog één ding. Maar vaasjes, ‘goedemorgen’ mokken, lavendelzakjes en eikeltjespyjama’s worden niet eindeloos in ons bewustzijn geramd vanwege hun politiek inhoudelijke boodschap. We krijgen ze voorgeschoteld omdat communicatiemensen weten dat ze online zullen resoneren. Memes werken immers het beste als ze waardevrij zijn, als je er zelf op kunt projecteren en fotoshoppen wat je wilt. Het is de castratie van het politieke debat. Wat je overhoudt is een overdaad aan symbolen, die eigenlijk alleen nog naar zichzelf of elkaar verwijzen. Inhoudsloos. Hol. Leeg. Kijk! Vaasje! Goedemorgen!
Je zou bijna vergeten hoe machtig een politiek symbool kan zijn, als er wél een inhoudelijke lading in zit. En hoe gevaarlijk ze zijn voor machthebbers als ze door de media aan politici worden opgedrongen, in plaats van andersom. Ik hoef het woord ‘datsja’, of het woord ‘bonnetje’ maar te noemen en we weten allemaal hoe het afgelopen is.
